Συμβουλευτική Ομηλίκων
Τι είναι η Συμβουλευτική Ομηλίκων;
Η συμβουλευτική ομηλίκων είναι ένα σύστημα προσφοράς και αποδοχής βοήθειας μεταξύ ατόμων όμοιας ηλικίας και στηρίζεται στις βασικές αρχές του αμοιβαίου σεβασμού, της υπευθυνότητας και της κατανόησης. Αποτελεί μια πηγή κοινωνικής στήριξης που συμβάλει στα ήδη διαθέσιμα δίκτυα κοινωνικής στήριξης των συνομήλικων και των ομότιμων. Θεωρείται ένας από του πλέον χρήσιμους τρόπους με τον οποίο οι άνθρωποι μπορούν να βοηθούν τους συνανθρώπους τους, ακούγοντας και παρακολουθώντας τους ενεργητικά, επικοινωνώντας, βοηθώντας τους να μοιραστούν τους προβληματισμούς τους και να αισθανθούν έτσι καλύτερα. Σύμβουλοι ομηλίκων υπάρχουν και λειτουργούν με όλες τις ομάδες ηλικιών και για ένα ευρύ φάσμα ανθρώπινων καταστάσεων.
Η όλη φιλοσοφία της στήριξης ομηλίκων, πηγάζει από την έμφυτη ανάγκη του ανθρώπου γενικά, και του αναπτυσσόμενου ανθρώπου ειδικότερα, να δρα συνεργατικά και φιλικά στις σχέσεις του με συνομήλικα άτομα. Αντανακλά την φυσική ανθρώπινη τάση αναζήτησης ανθρώπων με όμοιες εμπειρίες, με όμοιες ανησυχίες και προβλήματα, γιατί πιστεύουν ότι θα γίνουν καλύτερα κατανοητοί αλλά και γιατί θα βοηθηθούν στην καλύτερη κατανόηση της δικής τους κατάστασης. Στηρίζεται στην ανάγκη για κοινωνική αλληλεγγύη που υπάρχει σε όλες τις κοινωνίες. Ενδυναμώνει τους συμμετέχοντες και τους δείχνει τρόπους για να μπορούν να βοηθούν τον εαυτό τους, προσφέρει ευκαιρίες για μάθηση και αναπλαισιώνει αρνητικές αντιλήψεις και σκέψεις.
Οφέλη της Συμβουλευτικής Ομηλίκων
Η συμβουλευτική ομηλίκων βοηθάει τόσο αυτούς που δέχονται τις υπηρεσίες των ομότιμων συμβούλων όσο και τους ίδιους τους συμβούλους στην ανάπτυξη προσωπικών και κοινωνικών δεξιοτήτων. Οι συζητήσεις, που στοχεύουν στην ψυχολογική στήριξη σε ένα φιλικό περιβάλλον και κάτω από ενθαρρυντικές συνθήκες, έχει βρεθεί ότι διευρύνουν την σωματική και ψυχική ευζωία των εμπλεκόμενων (Raphael & Dohrenwend, 1987), συμβάλλοντας στην ανάπτυξη των προσωπικών και κοινωνικών τους δεξιοτήτων, καθώς και στη διαμόρφωση της ταυτότητας και της αυτονομίας τους, ιδιαίτερα κατά την περίοδο της αναδυόμενης ενηλικίωσης.
Τα οφέλη που αποκομίζουν οι ίδιοι οι σύμβουλοι ομηλίκων από τη συμμετοχή τους, περιλαμβάνουν: μεγαλύτερη αυτό-πεποίθηση και αυτό-εκτίμηση (Switzer & Simmons, Dew, Regalski & Wang, 1995), μεγαλύτερη αίσθηση ευθύνης, μεγαλύτερη εκτίμηση για τους συνανθρώπους τους, μεγαλύτερη ικανοποίηση γιατί συμβάλουν στην καλύτερη ποιότητα ζωής του περιβάλλοντός τους, αλλά και μεγάλη ικανοποίηση γιατί μαθαίνουν τρόπους καλύτερης διαχείρισης συγκρούσεων (Cowie & Jennifer, 2008. Stanley & McGrath, 2006), διαμεσολάβησης στις διενέξεις, αυθόρμητης αναζήτησης βοήθειας χωρίς ενδοιασμούς, όταν χρειάζεται (Bandura, Millard, Peluso & Ortman, 2000).
Όσον αφορά τους δέκτες της στήριξης αυτής, η ύπαρξη στενών σχέσεων με άτομα της ομάδας των συνομηλίκων αποτελεί μια σημαντική πηγή συναισθηματικής στήριξης που μπορεί να απομακρύνει και τις πιο σοβαρές συνέπειες του άγχους (Denis, 2003). Για παράδειγμα, η στήριξη από συνομήλικους δρα προληπτικά στην επιθετικότητα (Cowie, 1999, Cowie & Jennifer, 2008),στον σχολικό εκφοβισμό, στις εξαρτήσεις (Shiner, 1999), σε απόπειρες αυτοκτονίας, (Morrison, 1987) κ.α.
Είδη στήριξης ομηλίκων ή ομοτίμων
Η συμβουλευτική στήριξη ομηλίκων και/ή ομοτίμων, όπως εφαρμόζεται σε ποικίλα πλαίσια και διάφορες ηλικιακές ομάδες, έχει αποδειχθεί καθοριστικής ωφέλειας για όλους τους εμπλεκόμενους. Σύμβουλοι ομηλίκων υπάρχουν και λειτουργούν με όλες τις ομάδες ηλικιών και για ένα ευρύ φάσμα ανθρώπινων καταστάσεων. Η συμβουλευτική ομηλίκων εφαρμόζεται σε εκπαιδευτικά ιδρύματα, κέντρα ψυχικής υγείας, νοσοκομεία, κοινοτικά κέντρα, σε επιχειρήσεις και οργανισμούς.
Ακριβέστερος θα ήταν ο όρος «στήριξη ομηλίκων», γιατί κάτω από τον τίτλο αυτό μπορούν να ενταχθούν οι πολλές και ποικίλες δραστηριότητες που αναλαμβάνουν οι ομήλικοι ή οι ομότιμοι πέρα από τη συμβουλευτική, όπως: εμψυχωτές συστημάτων φιλίας (buddying systems), διαμεσολαβητές (mediators) σε συγκρούσεις, μέντορες (mentors), συνήγοροι (peer advocates), ψυχολογικοί σύμβουλοι ομηλίκων (peer counsellors), βοηθοί σε μαθησιακά ή επαγγελματικά ζητήματα (peer tutors) κ.α.
Κύκλοι των φίλων (Circles of friends)
Η μέθοδος των «κύκλων των φίλων» στηρίζεται στην ιδέα ότι όλα τα παιδιά θα πρέπει να είναι ενταγμένα στην ομάδα των συνομηλίκων. Συνήθως πρόκειται για μια ομάδα ατόμων που συγκεντρώνονται γύρω από το άτομο που έχει διωχθεί ή απομονωθεί από την ομάδα των ομηλίκων. Το ενδιαφέρον του «κύκλου» εστιάζεται στην ανεύρεση και τη δημιουργία τρόπων εμπλοκής του ατόμου στην κοινωνική ζωή της σχολικής κοινότητας, λαμβάνοντας υπόψη τις ανάγκες, τα ενδιαφέροντά του, την προσωπικότητά του.
Συστήματα φιλίας (buddying systems)
Πρόκειται για στρατηγική που στοχεύει στη μείωση του αριθμού των μαθητών που δεν έχουν φίλους. Κατάλληλα εκπαιδευμένοι μαθητές καλούνται να κινηθούν στον περιβάλλοντα χώρο του σχολείου, στα διαλείμματα για να κάνουν παρέα σε μαθητές που είναι μόνοι. Πρόκειται για δράσεις της συμβουλευτικής ομηλίκων που διατηρούν όλα τα χαρακτηριστικά της προσωποκεντρικής προσέγγισης και στοχεύουν στον περιορισμό της επιθετικότητας, της απομόνωσης και του κοινωνικού αποκλεισμού συμμαθητών τους.
Διαμεσολαβητές (mediators)
Οι διαμεσολαβητές είναι μαθητές, συχνά λίγο μεγαλύτερης ηλικίας, που επιχειρούν με τη χρήση δεξιοτήτων της συμβουλευτικής και της επικοινωνίας να επιλύσουν ειρηνικά συγκρούσεις και διαφωνίες των συμμαθητών τους υποστηρίζοντάς τους πρακτικά και συναισθηματικά.
Μέντορες (mentors)
Οι μέντορες παρέχουν συναισθηματική στήριξη και βοήθεια σε μικρούς μαθητές και λειτουργούν ως πρότυπο συμπεριφοράς. Η στήριξη αυτή συνήθως παρέχεται για ακαδημαϊκά θέματα για θέματα που άπτονται της κοινωνικής ζωής του σχολείου, για θέματα διαχείρισης συγκρούσεων και σχολικού επαγγελματικού προσανατολισμού.
Συνήγοροι ομηλίκων (peer advocates)
Πρόκειται για μια στρατηγική που επιτρέπει σε μαθητές μεγαλύτερης ηλικίας να παρουσιάζουν τις θέσεις τρίτων προσώπων στο πλαίσιο σχολικών συμβουλίων ή συμβουλίων νέων. Αξιοποιείται σε μεγάλο βαθμό και σε περιπτώσεις σχολικού εκφοβισμού μαθητών με ή χωρίς αναπηρίες, οι οποίες χαρακτηρίζονται από επαναλαμβανόμενες επιθετικές πράξεις εις βάρος τους. Στο σχολικό περιβάλλον οι συνήγοροι ομηλίκων αναλαμβάνουν δράση σε επίπεδο ατομικής συμβουλευτικής, ενδυναμώνοντας και στηρίζοντας τους συμμαθητές τους για την αντιμετώπιση κάθε μορφής βίας.
Ψυχολογικοί σύμβουλοι ομηλίκων (peer counselors)
Οι ψυχολογικοί σύμβουλοι βοηθούν τους συνομήλικους που έχουν ανάγκη να αποκτήσουν εμπιστοσύνη στον εαυτό τους και να μάθουν νέες δεξιότητες. Η ψυχολογική στήριξη ομηλίκων στοχεύει στη στήριξη του συνομήλικου ατόμου ώστε να νιώσει ότι γίνεται αποδεκτό χωρίς όρους αξίας, προσφέροντας ένα περιβάλλον που θα το βοηθήσει να γνωρίσει τον εαυτό του καλύτερα, να τον αποδεχθεί και να τον αγαπήσει.
Βοηθοί σε μαθησιακά ή επαγγελματικά ζητήματα (peer tutors)
Πρόκειται για μια στρατηγική που επιτρέπει σε μαθητές μεγαλύτερης ηλικίας να παρουσιάζουν.
Πρόκειται για ώριμους μαθητές που αναλαμβάνουν το ρόλο του εκπαιδευτή και προσπαθούν να βοηθήσουν συμμαθητές τους που συναντούν δυσκολίες στην κατανόηση συγκεκριμένων εννοιών σε διάφορα γνωστικά αντικείμενα.